نقد و بررسی نظریه هابرماس در مورد رابطه دین و عقلانیت ارتباطی

سلمانعلی رحیمی

فلسفه

کارشناسی ارشد

حمید پارسانیا

علی مصباح

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

1389

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

یورگن هابرماس ، فیلسوف و جامعه شناس معاصر آلمانی از مدافعان جدی مدرنیته در زمان حاضر محسوب می‌شود . او همانند اغلب اندیشمندان علوم اجتماعی از یکسو عقلانیت را اساس و گوهر مدرنیته تلقی نموده و از سوی دیگر آن را به عنوان رقیب دین معرفی می‌کند . هر چند ، بیشتر مباحثی که او در مورد دین و عقلانیت مطرح می‌کند تازگی نداشته و پیش از او دیگران نیز مطرح کرده‌اند ، اما ویژگی خاص دیدگاه وی این است که می‌کوشد نوعی خاصی از عقلانیت ، یعنی عقلانیت ارتباطی را جایگزین دین نماید . او ، مدرنیته را یک پروژه ناتمام معرفی نموده و معتقد است که بحرانها و مسائل عصر نوین ، ریشه در عقلانیت ندارد ، بلکه معلول ناتوانی در گسترش و نهادینه کردن جنبه‌های مختلف عقل است . نظریه هابرماس درباره عقلانیت بر پیش فرضهای متعددی مبتنی است که مهمترین آنها به تلقی تکاملی وی از تحولات جوامع بشری و نوع نگاه او به دین مربوط می‌شود . او یک تکامل‌گرای اجتماعی بوده و سعی میکند تحولات جوامع بشری را با نگاه معرفت شناسانه بررسی نماید . از نگاه او عقلانیت ، نقطه اوج یک حرکت تکاملی در زندگی و اندیشه بشر است که از اسطوره پردازی آغاز شده ، از مرحله دین و متافیزیک گذشته و در عصر جدید به کامل‌ترین مرحله خویش دست یافته است . تلاش وی این است که ارتباط مستقیمی میان فرایند عقلانی‌سازی . منزوی شدن دین برقرار نموده و عصر دین را خاتمه یافته اعلام نماید . هر چند او در اظهارات جدید خویش بر ایده فراسکولاریسم تأکید نموده و از تداوم حضور دین ، حتی در مدرن‌ترین جوامع سخن می‌گوید ، اما جایگاهی که به دین اختصاص می‌دهد بسیار محدود ، ضعیف و حاشیه‌ای است . علاوه بر این ، او تلاش می‌کند همین کارکرده‌های محدود دین را نیز کاملا به افق سکولار ببرد . از نگاه او حضور دین در جوامع مدرن ، مشروط به آن است که دین ، مرجعیت علم و عقل عرفی را بپذیرد . تحقیق حاضر در پی آن است که دیدگاه‌های هابرماس را در خصوص دین و عقلانیت طرح نموده و به بررسی و ارزیابی آنها بپردازد . واژگاه کلیدی : دین ، مدرنیته ، عقلانیت ، اعقلانیت رتباطی ، تکامل اجتماعی ، هابرماس

1392/10/14

1485